Uchwały wspólników w spółce z o.o. a przepisy Kodeksu Cywilnego o formie czynności prawnych

Sporo kontrowersji w praktyce budziła kwestia konieczności zachowania dla uchwał wspólników w spółce z o.o. formy szczególnej nie wynikającej wprost z przepisów Kodeksu Spółek Handlowych, a przewidzianej w przepisach Kodeksu Cywilnego, które mogą mieć zastosowanie do kwestii uregulowanych Kodeksem Spółek Handlowych bądź wprost bądź odpowiednio (art. 2 K.s.h.)

W praktyce kwestia ta była przede wszystkim problematyczna w odniesieniu do formy uchwały zgromadzenia wspólników powołującej pełnomocnika, o którym mowa w art. 210 K.s.h. do zawarcia umowy z członkiem zarządu jeśli umowa ta wymagała zachowania formy szczególnej np. aktu notarialnego (najczęściej w odniesieniu do umowy sprzedaży nieruchomości). Zważywszy, że zgodnie z art. 99 § 1 K.c, że jeżeli do ważności czynności prawnej potrzebna jest szczególna forma, pełnomocnictwo do dokonania tej czynności powinno być udzielone w tej samej formie, można stawiać tezę, że wskazane pełnomocnictwo również wymaga zachowania formy aktu notarialnego.

Ta teza była z resztą początkowo prezentowana w orzecznictwie. Wskazać bowiem należy, że początkowo Sąd Najwyższy niekiedy przyjmował, że jeżeli dla danej czynności przewidziana jest forma szczególna, pełnomocnictwo z art. 210 § 1 K.s.h. powinno zostać udzielone w tej samej formie (wyrok SN z dnia 23 marca 1999 r., II CKN 24/98). Z tą oceną zgadzała się część doktryny, nie było jednak w tym przedmiocie jednolitości stanowisk zarówno sądów jak i w literaturze przedmiotu.

Aktualne wskazania Sądu najwyższego

Obecnie jednak następuje odejście od wskazanej tezy. Przykładowo wskazać należy, że wyroku z dnia 15 czerwca 2012 r., sygn. akt II CSK 217/11 Sąd Najwyższy przyjął, że do pełnomocnictwa udzielonego na podstawie art. 210 § 1 k.s.h. nie mają zastosowania przepisy kodeksu cywilnego o pełnomocnictwie, w tym w szczególności art. 99 K.c.

Sąd Najwyższy przyjął wskazaną tezę argumentując, że na gruncie prawa spółek handlowych odrębną, własną regulacją objęte jest pełnomocnictwo udzielane w celu reprezentacji spółki w umowach i sporach z członkami zarządu (art. 210 § 1 i odpowiednio art. 379 k.s.h). Umocowanie pełnomocnika następuje w trybie szczególnym, na podstawie uchwały zgromadzenia wspólników. W doktrynie podkreśla się, że pełnomocnik umocowany na podstawie takiej uchwały nie jest pełnomocnikiem spółki sensu stricto, jego bowiem umocowanie nie wynika z oświadczenia woli członków zarządu, a więc organu uprawnionego do reprezentowania spółki, lecz jest specjalnym przedstawicielem nazywanym pełnomocnikiem korporacyjnym lub organizacyjnym. Gdy uchwałę podejmuje „zgromadzenie wspólników”, a więc organ nie dysponujący samodzielną kompetencją do reprezentacji „zewnętrznej”, należy przyjąć, że umocowanie pełnomocnika wynika ze swoistego aktu „zarządu wewnętrznego”. Wskazane w art. 210 § 1 k.s.h. źródło umocowania różni się więc zasadniczo od źródła pełnomocnictwa uregulowanego w kodeksie cywilnym.

O szczególnym charakterze pełnomocnictwa przewidzianego w art. 210 § 1 k.s.h. świadczy również ograniczony – w stosunku do pełnomocnictwa „cywilnego” – zakres jego kompetencji. Pełnomocnictwem tym objęte są tylko czynności prawne i spory, w których kontrahentem spółki jest członek jej zarządu. Pełnomocnik spełnia we wskazanym zakresie niejako funkcję zastępczego zarządcy w celu wykonania ściśle oznaczonych czynności, które należą do sfery kompetencji zarządu jako organu spółki.

Akt powołania, jakim jest uchwała zgromadzenia wspólników podlega wyłącznie regułom określonym w kodeksie spółek handlowych. Jego przepisy normując sposób i procedury podejmowania uchwał, określają także formę ich podejmowania. W doktrynie prezentowany jest nawet pogląd, że obowiązek pisemnego sporządzania uchwały zachodzi jedynie w przypadku, gdy jest podejmowana poza zgromadzeniem (art. 227 § 2 k.s.h.). Należy zatem uznać, że w razie udzielenia pełnomocnictwa na podstawie art. 210 § 1 k.s.h. wymagana jest zwykła forma pisemna, nie ma natomiast podstaw do stawiania warunku, aby zachowana została forma szczególna, a więc także forma pochodna od czynności, jaka ma być dokonana przez pełnomocnika (art. 99 k.c.). Przepisy kodeksu spółek handlowych przewidują konieczność notarialnego protokołowania uchwał tylko w kilku przypadkach (np. art. 256 § 1 i art. 270 pkt 2). Innymi słowy, brak takiego wymagania w przepisach, na podstawie których uchwała zgromadzenia wspólników o powołaniu pełnomocnika może być podjęta, oznacza, że wystarczająca jest forma pisemna uchwały.

Problem szczególnej formy uchwały wspólników w spółce z o.o.

Problem szczególnej formy uchwały wspólników w spółce z o.o. dotyczy również sytuacji, w której na określoną czynność wymagana jest zgoda spółki jako osoby trzeciej w stosunku do stron danej czynności. Taka sytuacja dotyczy np. wskazanej w art. 180 K.s.h, zgody spółki (jeśli jest wyrażana uchwałą wspólników) na zbycie udziałów przez wspólnika. Tu jednak Sąd Najwyższy również aktualnie przyjmuje, że przepisy dotyczące uchwał zawarte w K.s.h. wyłączają przepisy o formie zawarte w Kodeksie Cywilnym, w tym art 63 § 2 zgodnie z którym, jeżeli do ważności czynności prawnej wymagana jest forma szczególna, oświadczenie obejmujące zgodę osoby trzeciej powinno być złożone w tej samej formie.

Przykładowo w jednym z orzeczeń Sąd Najwyższy wskazał, że przepisy kodeksu spółek handlowych zawierają regulacje dotyczące zasad, sposobu i formy podejmowania decyzji przez korporacyjne organy spółki z o.o. w formie uchwał i należy przyjąć, że przepisy te obowiązują także w kwestii podjęcia przez wspólników uchwały w przedmiocie zezwolenia na zbycie udziałów, wyłączając stosowanie art. 63 § 2 K.c. w związku z art. 180 K.s.h. W świetle regulacji kodeksu spółek handlowych dopuszczalne jest więc podjęcie przez wspólników pisemnej uchwały, wyrażającej zgodę na zbycie przez wspólnika udziałów, w trybie przewidzianym w art. 227 § 2 K.s.h., skoro kodeks spółek handlowych nie przewiduje wymogu podjęcia takiej uchwały na zgromadzeniu wspólników (por. 231 § 2 K.s.h.) czy podjęcia uchwały zaprotokołowanej przez notariusza (jak przykładowo w sytuacjach wskazanych w art. 255 § 3 czy 270 punkt 2 K.s.h.). ( Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 29 sierpnia 2013 r. I CSK 713/12)

Wydaje się również, że teza o tym, że przepisy K.s.h. dotyczące formy uchwał, w tym uchwały o której mowa w art. 210 K.s.h., w zakresie określanym w K.s.h. wyłączają przepisy o formie czynności, określone w K.c., zaczyna obecnie dominować również w najnowszych poglądach doktryny (tak przykładowo Z. Jara, Komentarz do Kodeksu Spółek Handlowych, legalis; R. Pabis, , Komentarz do Kodeksu Spółek Handlowych, legalis).

r.pr. Adam Klimczak, r.pr. Maciej Wąsik