Konwersja wierzytelności na udziały

Jeszcze do niedawna jednym ze sposobów dokapitalizowania spółki z ograniczoną odpowiedzialnością, traktowanym jako korzystny z punktu widzenia podatkowego, była tak zwana konwersja wierzytelności na udziały. Wyjaśnijmy – z taką konwersją mamy do czynienia, gdy wspólnicy spółki są wierzycielami spółki (najczęściej z tytułu pożyczek udzielonych spółce przez jej wspólników), jednocześnie będąc zobowiązanymi wobec spółki do wniesienia do niej wkładów w zamian za udziały w podwyższonym kapitale zakładowym i dochodzi do pokrycia ich wkładów wierzytelnością z tytułu udzielonej pożyczki.

W takim przypadku dochodzi do swoistej „wymiany” wierzytelności o zwrot pożyczki na udziały w podwyższonym kapitale zakładowym spółki, co jednocześnie stanowi spełnienie zobowiązania wspólników. Ujmując wskazaną operację z cywilistycznego punktu widzenia taką konwersję można przeprowadzić co do zasady poprzez potrącenie wierzytelności pożyczkowej z wierzytelnością o wniesienie wkładu w drodze potrącenia umownego między wspólnikami a spółką z o.o. lub w drodze wniesienia przez wspólników ich wierzytelności jako aportu na pokrycie podwyższenia kapitału zakładowego (są to najczęściej stosowane rozwiązania, ale teoretycznie można wyobrazić sobie także inne konstrukcje np. konwersję i umorzenie wierzytelności w drodze tzw. nowacji czyli inaczej odnowienia).

Potrącenia na gruncie kodeksu spółek handlowych

W tym pierwszym przypadku (potrącenia) na gruncie K.s.h. wskazaną operację należało traktować jako wniesienie wkładu pieniężnego, w którym potrącenie stanowi jedynie sposób wykonania zobowiązania o charakterze pieniężnym. W drugim przypadku oczywiście mamy do czynienia z wniesieniem wierzytelności z tytułu pożyczki do spółki w drodze wkładu niepieniężnego, na skutek którego do wygaśnięcia zobowiązania dochodzi w drodze konfuzji (sytuacji, w której dochodzi do połączenia długu i wierzytelności „w rękach” jednego podmiotu). Obie sytuacje zostały dopuszczone przez orzecznictwo (pewne wątpliwości może budzić kwestia zachwiania funkcji gwarancyjnej kapitału zakładowego, gdy spółka nie posiada środków na pokrycie wnoszonej wierzytelności- jest to jednak zagadnienie na osobny temat). O sposobie przeprowadzenia wskazanej operacji (jako wniesienia wkładu pieniężnego lub niepieniężnego w rozumieniu przepisów Kodeksu Spółek Handlowych) powinna rozstrzygać uchwała o podwyższeniu kapitału zakładowego.

Z punktu widzenia wspólnika wnoszącego wkład, jako podatnika, istotne jest jednak to jak konwersja jest ujmowana na gruncie podatku dochodowego. Wszak zarówno na gruncie podatku dochodowego od osób prawnych, jak i od osób fizycznych dochód po stronie wspólnika powstaje w razie wniesienia wkładu niepieniężnego (innego niż przedsiębiorstwo lub jego zorganizowana część). Jednocześnie wartości wierzytelności własnej nie można uznać za koszt uzyskania przychodu. Wniesienie wkładu pieniężnego nie skutkuje zaś powstaniem przychodu.

Konwersję wierzytelności na kapitał zakładowy uznaje się za wkład niepieniężny

Stąd zrozumiałym jest poszukiwanie przez podatników możliwości przeprowadzenia konwersji wierzytelności na kapitał w drodze potrącenia umownego, a zatem jako wniesienie wkładu pieniężnego. Starsze orzecznictwo dopuszczało taką możliwość (decydowała treść uchwały o podwyższeniu kapitału zakładowego). Niemniej jednak istniała również odmienna linia orzecznicza, która obecnie przeważyła i zaczyna się utrwalać, wskazująca, że konwersję wierzytelności na kapitał zakładowy uznaje się za wkład niepieniężny, nawet jeśli wspólnicy w uchwale o podwyższeniu kapitału zakładowego rozstrzygnęli, że udziały zostaną pokryte (II FSK 349/13 – Wyrok NSA, interpretacja indywidualna, Dyrektor Izby Skarbowej w Warszawie, IPPB3/4510-473/15-2/AG). Próba zakwalifikowania konwersji jako wkładu pieniężnego na gruncie podatku dochodowego jest zatem związany z ryzykiem podatkowym.

Do końca 2016 roku jednak, nawet mimo zakwalifikowania konwersji pożyczki na kapitał jako wkładu niepieniężnego, można było uniknąć zobowiązania podatkowego z tego tytułu w podatku dochodowym, w części w której wkład ten wnoszony był na kapitał zapasowy (jako tzw. agio, które powstaje na skutek nabycia przez udziałowca udziałów w cenie nabycia wyższej od ceny nominalnej ). Zgodnie bowiem z przepisami ustaw o podatku dochodowym w brzmieniu obowiązującym do 31.12.2016 r. w przypadku wnoszenia wkładu była jedynie nominalna wartość udziałów (akcji) w spółce albo wartość wkładów w spółdzielni objętych w zamian za wkład niepieniężny w innej postaci niż przedsiębiorstwo lub jego zorganizowana część. Jednocześnie Sądy Administracyjne konsekwentnie i jednolicie odmawiały organom podatkowym prawa „doszacowywania” wartości obejmowanych udziałów na podstawie przepisu uprawniającego organy do takiego działania odnośnie przychodu z odpłatnego zbycia rzeczy lub praw gdy bez uzasadnionej przyczyny cena odbiega od wartości rynkowej tych rzeczy lub praw.

Od 1.01.2017 konwersja pożyczki nie uchroni od konieczności rozpoznania przychodu do opodatkowania

Obecnie jednak, od 1.01.2017 r., także konwersja pożyczki na kapitał zapasowy, nie uchroni od konieczności rozpoznania przychodu do opodatkowania, ze względu na to, że obecnie przychodem z takiej operacji jest wartość wkładu określona w statucie lub umowie spółki, a w razie ich braku wartość wkładu określona w innym dokumencie o podobnym charakterze – w przypadku wniesienia do spółki albo do spółdzielni wkładu niepieniężnego w innej postaci niż przedsiębiorstwo lub jego zorganizowana część; jeżeli jednak wartość ta jest niższa od wartości rynkowej tego wkładu albo wartość wkładu nie została określona w statucie, umowie albo innym dokumencie o podobnym charakterze, przychodem jest wartość rynkowa takiego wkładu określona na dzień przeniesienia własności przedmiotu wkładu niepieniężnego.

Ze względu na to, że przychód obecnie został powiązany z wartością wnoszonego wkładu, a nie z wartością nominalną otrzymywanych w zamian udziałów oraz ze względu na utrwalenie się linii orzeczniczej kwalifikującej konwersję jako aport, konwersja wierzytelności na kapitał (zapasowy) przestała być korzystnym podatkowo sposobem dokapitalizowania spółki z o.o. Wskazać też należy, że opisana problematyka to nie koniec ciekawych zagadnień dotyczących omawianej konwersji (interesujące i mające istotne znaczenie praktyczne są też zagadnienia dotyczące konwersji pożyczki udzielanej przez wspólnika zagranicznego, czy też kwestie tzw. cienkiej kapitalizacji).